Paylaş
Bitkisel üretimde kaliteli ve bol ürün elde etmek için ilk adım toprak analizinden geçmektedir. Toprak analizleri sonucunda toprağın besin elementleri içeriği, uygulanacak gübre cins ve miktarının belirlenmesi, toprakta beslenme bozukluklarının kaynağının saptanması gibi konularla ilgili bilgi elde edilir. Bunun yanında toprakların derinliği, bünyesi, taban suyu yüksekliği (Drenaj) vb. konular aydınlatılabilir.
Toprak analizlerinden beklenen yararın sağlanabilmesi her şeyden önce toprak örneğinin kurallara uygun bir şekilde alınmış olmasına bağlıdır. Dışarıdan tarım topraklarına bakıldığında toprak her yerde aynıymış gibi görünmekte, ancak bu durum yanıltıcı olmaktadır.
Toprak Örneklerinin Alınması
Tarlada nerelerden toprak örnekleri alınır
Tarım topraklarının bitki besin elementi içerikleri toprak oluşumu, yetiştirilen bitki çeşitleri, uygulanan gübreleme programı, iklim, sulama miktarı ve sıklığı gibi pek çok farktöre bağlı olarak değişiklik gösterir. Bunun için her tarladan ayrı ayrı toprak örneği alınması gerekir. Dahası aynı tarla içinde, değişik özellik gösteren kısımlar bulunabilir. Mesela tarla toprağının bir kısmı açık renkli, diğer bir kısmı koyu olabilir. Bu renk farklılığı bize tarlanın bu iki kısmında organik madde demir gibi birçok madde bakımından farklılıklar olduğunu gösterir. Tarlanın bir kısmı düz bir kısmı eğimli olabilir ya da tarlanın içinde verimin değiştiği kısımlar olabilir. Eğer aynı tarlanın içinde böyle farklı yerler varsa bu alanlardan da ayrı ayrı toprak örneği alınmalıdır.

Nerelerden toprak örneği alınmaz
Toprak örneğinin alınacağı alan belirlendikten sonra toprak almak için küreğin batırıldığı nokta eğer; harman yeri veya hayvan yatmış yer ise, önceden hayvan dışkısı ya da gübre yığılmış yer ise, sap kök veya yabani otların yığın halinde yakıldığı yer ise, tarlanın tümsek veya su birikmesi olan çukur noktaları ise, dere, orman, su arkı ve yollara yakın arazi kısımları ise, binalara yakın alanlar ise, özellikle meyvecilik, kavakçılık gibi ağaç yetiştirmek için ayrılan araziler hariç, tarlada bulunan birkaç ağacın altından, toprak örneği alınmamalıdır.
Toprak örneği nasıl alınmalıdır
Tek yıllık bitkiler için: Tek yıllık bitkilerde gübreleme amacıyla toprak örneği almak için; bir küreğe, alınan toprak örneklerini karıştırmak için bir kaba (kova, leğen, geniş bir naylon) ve temiz bir naylon veya bez torbaya ihtiyaç vardır.
Bu malzemeleri kullanmadan önce küreğin iyice temizlenmiş ve üzerinde başka artıkların kalmamış olması gerekir. Toprak örneklerini içine koyup laboratuara analize göndereceğimiz naylon veya bez torba ise 1 kg kadar toprak alabilecek büyüklükte olmalıdır.
Örnek alma: Toprak örneği alınacak tarlanın bir ucundan girerek öbür ucuna kadar örnekler alınarak ilerlenir. Ancak bu örnekler, tarlanın bir ucundan öbür ucuna doğru düz bir çizgi üzerinde ilerleyerek dosdoğru olmayıp zig-zaglar yaparak alınmalıdır. Ekim yapılacak alanın her tarafından örnek almaya dikkat edilmelidir.

Tarladan alınan ve kovaya üst üste konulan bütün toprak örnekleri iyice karıştırılır. Naylon veya bez torbaya 1 kg kadar toprak örneği konur.
Etiketleme: Hazırlanmış ve torbalanmış olan toprak örneğinin kime ait olduğunu hangi tarladan alındığı belirlemek için yapılır.
Bunun için bir kağıda kurşun kalemle: Ad- soyad, toprak örneğinin nereden alındığı (tarlanın adı veya aynı tarladaki değişik yerlerin adı), önümüzdeki ekim döneminde bu tarlaya hangi bitknin ekileceği – geçen yıl bu tarlaya hangi bitkinin ekildiği yazılır. Hazırlanan bu kağıt torbanın içine konur.
Tarlada her bir örnek noktasından nasıl örnekleme yapılır
Tarlada toprak örneği alınacak noktaya gelindiğinde
- Bu yerin toprak örneği alınmaya uygun bir yer olup olmadığı kontrol edilmelidir.
- Eğer bu yer örnek almaya uygunsa toprağın üzerindeki ot, sap gibi şeyler el ile temizlenir.
- Temizlenen bölgede kürek toprağa 20 cm derinlikte (pulluk sürüm derinliği) daldırılır.
- Alınan bu toprak olduğu gibi açılan çukurun hemen yanına konulur.
- Sonra açılan çukur içine kenarlardan toprak dökülmüş ise temizlenir.
- Sonra kürek 3-5 cm kalınlıkta toprak alacak şekilde 18-20 cm derinliğe kadar daldırılır ve yavaşça kaldırılır.
- Alınan örnek kürek üzerinde yalnızca yan taraflarından düzeltilerek kovanın için konulur.
Böylece bir adet toprak örneği alınmış olur. Yaklaşık 40 dekar tarla için 10-20 adet örnek alınarak kovaya konur ve kovadaki bu topraklar karıştırılarak örnek alınır.
Örneklerin torbalanmasında nelere dikkat edilmelidir
Toprak örnekleri eğer naylon torbalara konulmuşsa torba birkaç yerinden kalemle delinir. Böylece topraktan çıkacak nemin bu deliklerden uçması sağlanır. Aynı zamanda içine koyduğumuz kağıt etiketin nem dolayısıyla parçalanması engellenmiş olur. Alınan toprak örnekleri laboratuvara hemen götürülmeyecekse uygun bir yerde, oda sıcaklığında, toz almayacak bir şekilde temiz naylon ya da kullanılmamış çuval üzerinde serilerek kurutulabilir.

Uygulamada yapılan hatalar
Gübreleme planının oluşturulması amacıyla toprak örneği alma konusu ile ilgili pratikte önemli hatalarla karşılaşılmaktadır.
En çok yapılan hatalardan bir kaçı şöyledir:
- Toprak örnekleri kürekle 20 cm’e kadar olan derinlikten alınmayıp toprağın hemen yüzeyinden ve çoğu zaman elle alınmaktadır.
- Alınan toprak miktarı 1 kg kadar değil de 100-150 gr kadar alınmakta ve bu nedenle gönderilen toprak laboratuarda analize yeterli olmamaktadır.
- Alınan toprak örnekleri uygun olmayan kaplara konulmaktadır.
- Etiketler kurşun kalemle yazılmayıp tükenmez kalemle yazılmakta ve naylona konup ağzı kapatılınca toprak terleme yaptığından mürekkep bulaşınca etiketteki yazılar okunmaz olmaktadır.
- Topraklar naylon torbaya konulduktan sonra naylon torbalar birkaç yerinden delinmediğinden içine konan etiketler toprağın neminden dolayı naylon içerisinde ıslanarak parçalanmaktadır.
- Çiftçinin aynı mevkide birden fazla tarlası olduğunda, toprak örnekleri alındıktan sonra etikette hangi toprağın hangi tarlaya ait olduğu belirtilmemekte ve böylece laboratuara gönderilen topraklar analizleri yapılıp rapor gönderildiğinde çiftçi tarafından tarlalar karıştırılmaktadır.
Çok yıllık bitkiler için: Çok yıllık bitkilerden gübreleme amaçlı toprak örneği alınması da tek yıllık bitkilerde olduğu gibidir. Tek yıllık bitkilerden farkları toprağın sadece 20 cm derinliğinden (pulluk sürüm derinliğinden) değil toprağın derinlemesine de örnek alınması gerekir. Çok yıllık bitkilerde genellikle 0-20, 20-40, 40-60 cm derinlikten örnek almakla birlikte gerekli görülürse 60-90 veya 90-120 cm derinliklerden de toprak örneği alınır. Tabi ki bu derinliklerden toprak örneklerinin alınmasında kürek yeterli olmamaktadır. Bu örnekler çeşitli tipte burgularla alınabileceği gibi tarlada bu derinliklere kadar bir çukur (boy çukuru) kazılarak bu çukurun düzgün bir kenarından örnekler alınabilir.

Çok yıllık bitkilerde toprak örnekleri bahçelerden rastgele yerlerden alınmamalıdır. Meyve ağaçlarının taç izdüşümü olarak nitelendirdiğimiz kısımlarından alınmalıdır.

Alınan örnekler tek yıllık bitkiler bölümünde anlatıldığı şekilde etiketlenir, torbalanır ve laboratuara gönderilir.
Prof. Dr. Murat Ali TURAN